Morawy to kraj, na terenach którego od zarania dziejów ludzkości zawsze coś się działo. Nie chce tutaj zamęczać nikogo historycznymi rozważaniami, więc tylko króciutko, dla ukształtowania ogólnego obrazu historycznego a zarazem co w związku z historią można na Morawach ciekawego zobaczyć. Choci też o zrozumienie tego kraju w kontekscie historycznym, co wszystko działo się w obrębie Moraw w przebiegu stuleci, jak historia kształtowała tutejszy lud, jego kulturę, zwyczaje, folklor.

Paleolit-neolit (epoka kamienia)

Tereny dzisiejszych Moraw przecinają w tym okresie ścieżki wielkich zwierząt epoki lodowcowej a w ślad za nimi pojawia się człowiek. Ślady osad łowców mamutów ciągną się od północy Moraw – jaskinia Šipka ze znaleziskiem szczęki neandertalskiego dziecka w malowniczym miasteczku Štramberk na Morawach północnych, dalej na południe wzdłuż tych ścieżek znaleziono osady paleolitycznych łowców w okolicach miasta Přerov na Morawach środkovych. Najbardziej znaną lokalizacją tego typu są wykopaliska w okolicy wiosek Dolní Věstonice i Pavlov na południu Moraw, Dolní Věstonice zasłynęły na cały świat z odkrycia figurki ceramicznej Wenus z Věstonic, której wiek oceniono na 25-29tys. lat. Ta figurka, wraz z kilkoma znalezionymi w pobliżu, jest najstarszą znaną ceramiką na świecie.

 

Starożytność i wczesne średniowiecze

W wiekach V-IV p.n.e. terytorium Czech i Moraw było opanowane przez plemiona celtyckie, z których wyróżniali się Bojowie – plemie celtyckie, wg którego pochodzi łacińska nazwa kraju – Bohemia. Od końca IV wieku p.n.e. następuje ekspansja plemion germańskich do obszaru czesko-morawskiego, od poczatku n.e. definitywnie obszar ten opanowały plemiona germańskie, tworząc silne państwo zdominowane przez plemię Markomanów pod wodzą Marboda (Marobuduusa). Jednak już od 1 w.n.e. istnieje wpływ Imperium Rzymskiego. W latach 166-180 Markomanowie pokonani są przez Rzymian, jednak wyraźne wpływy germańskie na Morawach pozostają. Na Morawach istnieją archeologicznie dobrze zdokumentowane ślady istnienia obozów rzymskich, zwłaszcza w okolicach pod Wzgórzami Pavlovskimi, najdalej na północ wysunięte były obozowiska rzymskie w okolicach Ołomuńca. W tym okresie rozpoczyna się najprawdopodobniej historia winogrodnictwa na Morawach.

Około roku 400 n.e. przez Morawy przelała się fala Hunów, po ustąpieniu Hunów wracają znowu plemiona germańskie, z których ostatnimi byli na terenach Moraw Longobardzi. Ci definitywnie opuszczają Morawę koło roku 568, głównie pod naporem plemion słowiańskich, które przychodzą już od 5 w. od wschodu. Pod koniec VI wieku plemionom słowiańskim narzucił zwierzchność Kaganat Awarów. W 623 pod wodzą kupca frankijskiego Samona wybuchło powstanie słowiańskie przeciwko Awarom, zakończone sukcesem. Plemiona słowiańskie skonfederowały się w jedno ponadplemienne państwo pod wodzą Samona (Sámová říše), a jego centralną część stanowiły Morawy. Po śmierci Samona w 658 r., prawdopodobnie w wyniku walk wewnętrznych, państwo to rozpadło się. Odtąd Słowianie nie utworzyli ponadplemiennego państwa aż do wieku IX.

Około roku 820 powstało silne Państwo Wielkomorawskie (Velkomoravská říše) z stolicą w Velehradzie, które obejmowało obszar Moraw, później także Czech właściwych, Słowacji i Panonii (tereny nad Balatonem). Rokiem przełomowym był rok 863, kiedy to na Morawy z Bizancjum przychodzą jako misjonarze tzw. „bracia sołuńscy” Cyryl i Metody, przynosząc na Morawy chrystianizację oraz liturgię słowiańską. Szczyt ekspansji Wielkich Moraw przypadł na panowanie Świętopełka I w latach 871-894, kiedy w ich skład wchodziły poza Morawami częściowo tereny dzisiejszych Węgier i Małopolski, a także Czechy, Śląsk, Łużyce i Słowacja. Państwo upadło około roku 907 w wyniku najazdu koczowniczych Madziarów. Na gruzach Wielkich Moraw około roku 895 powstało pierwsze państwo czeskie, rządzone przez dynastię Przemyślidów.

Czechy i Morawy okresu panowania Przemyślidów

Przełomową datą jest rok 925, kiedy to Wacław I przyjął chrześcijaństwo z rąk wschodnich Franków, co nie podobało się pogańskim elitom. Wynikiem było zamordowanie Wacława przez jego brata Bolesława, który przejął władzę (Święty Wacław jest patronem Czech i Pragi. W Polsce wiele starych kościołów ma za patrona tego świętego, m.in. krakowska Katedra Wawelska (śś. Stanisława i Wacława czy też kościół św. Wacława w Radomiu).

W r. 965 Bolesław wydał swoją córkę Dobrawę (Dąbrówkę) za księcia Polan Mieszka I, zawierając tym samym sojusz. To jednak nie zabroniło wzrostu wpływu niemieckiego na ziemie czeskie i morawskie

W r. 976 wspominany jest biskup morawski jako podwładny arcybiskupa niemieckiej Moguncji. Oznacza to, że wielkomorawskie arcybiskupstwo Św. Metodego już wtedy nie istniało a Morawy były w kręgu wpływów niemieckich.

W 990 Czechy prowadziły wojnę z sąsiednią Polską, w wyniku której utraciły Śląsk i być może Małopolskę, gdzie dotąd sięgały wpływy Przemyślidów. W 1003 wyczerpany wewnętrznie kraj uległ najazdowi polskiego księcia Bolesława Chrobrego, który opanował całe państwo czeskie i ogłosił się księciem Czech. Morawianie byli jednak Polakom przychylni i zostali ich sprzymierzeńcami na kolejne lata. Rozszerzanie wpływów polskich było nie do zaakceptowania przez stronę niemiecką, w wyniku czego już w 1004 Bolesław Chrobry wypędzony został z Czech, na Morawach jednak jednostki polskie zostają. W r. 1018 cesarz rzymski i król niemiecki Henryk II zawiera przymierze z Bolesławem Chrobrym, uwaga Bolesława skupia się teraz na wschód. Wojska polskie odchodzą z Moraw. To wykorzystuje wojewoda czeski Oldřich i w r.1019 zabiera Morawy. Z powodów strategiczno-wojskowych nie zostały jednak Morawy wcielone wprost do państwa czeskiego. Chodziło o formę markrabstwa a Morawa stanowiła strefę ochronną przeciw Polsce i Węgrom.

Zawładnięcie Moraw przez Przemyślidów miało długowiekowe znaczenie na rozwój tego regionu, zwłaszcza pod względem procesu asymilacji słowiańskiej, dotychczas dość odrębnej części obywatel Moraw do narodu czeskiego. To trwało praktycznie do wieku XIX, do czasów kształtowania narodów w nowoczesnym pojęciu. Trwałe zawładnięcie Moraw przez czeskie państwo Przemyślidów oznaczało koniec jego prowincjonalności i umożliwiło efektywną politykę zagraniczną i wzrost jego znaczenia.

W r. 1041 książę Břetislav, syn Oldřicha, składa hołd królowi niemieckiemu Henrykowi III, w zamian otrzymuje władzę nad Czechami i Morawami. Została ustalona nowa granica południowa Moraw – jak dotąd sięgała aż do Dunaju, obecnie granicę posunięto na rzekę Dyje (Thaya). Granica ta obowiązuje z małymi zmianami do dnia dzisiejszego. Czechy i Morawy stają się częścią składową Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, w jej skład wchodziły do r. 1806, kiedy cesarstwo to zaniknęło.

W r. 1054 przed swą śmiercią książę Břetislav ustala prawo sukcesji, wg którego na praski tron zasiada najstarszy z Przemyślidów, w tym wypadku jego syn Spytihněv. Młodsi synowie otrzymują dzielnice na Morawach, syn Vratislav część północną, synowie Konrad i Oto część południową. Chodzi w zasadzie o dzielenie Moraw na północne z centrum w Ołomuńcu i południowe z ośrodkiem w Brnie. Także jest to początek kształtowania dwu najważniejszych ośrodków politycznych Moraw, można powiedzieć dwu stolic morawskich. Od tego czasu umacnia się także świadomość morawska nie tylko magnaterii, ale i ludności morawskiej jako ogółu.

W r. 1063 odnowiono biskupstwo morawskie z siedzibą w Ołomuńcu. Powodem jego założenia była nie tylko znaczna na owe czasy odległość od biskupstwa praskiego, głównie jednak umocnienie wpływu władzy praskiej na władzę książąt dzielnicowych. Biskupi ołomunieccy stali się ostoją władzy centralnej na Morawach i pewną kontrolą władzy morawskich książąt dzielnicowych, zarazem staje się jedyną instytucją o znaczeniu ogólnomorawskim, przyczyniając się do umocnienia świadomości morawskiej.

W zasadzie aż do r.1179 Morawy są miejscem zmagań książąt dzielnicowych o władzę centralną, polem rozgrywek politycznych. W tej atmosferze kształtuje się morawska szlachta średniowieczna, której pozycja społeczna dana jest własnością terytorialną. Pierwsze rody szlacheckiej znane są od końca XII w. Szlachta zrasta się duchowo z Morawami, jest wciągana w kształtowanie polityczne i gospodarcze tego regionu i staje się coraz wyraźniej nosicielką tożsamości morawskiej.

W r.1179 powstaje markrabstwo morawskie jako produkt politycznego kształtowania się Moraw. Nie chodzi tu o powstanie nowej jednostki państwowej, bardziej chodzi o zmianę systemu władzy na Morawach i zmianę stosunków Czechy-Morawy. Walki o w władzę na Morawach, ale i o tron praski nadal trwa.

Lata 1179 – 1212 Powstanie markrabstwa

Morawy stanowiły lenno Królestwa Czeskiego, które okresowo miało innych władców niż Czechy właściwe.

Kres walk nastąpił za panowania Przemysła Ottokara I. Władca ten uzyskał od cesarza bullę – Złota Bulla Sycylijska, rok 1212 – która zagwarantowała dziedziczność władzy w Czechach. Był to więc krok w stronę uniezależnienia się Czech od Niemiec. Przez cały wiek XIII Czechy umacniały swoją pozycję w Europie, zawarły traktaty wojskowe z Zakonem Krzyżackim, zaczęły uzyskiwać wpływy na Śląsku oraz stały się najsilniejszym niemieckim państwem.

Synem Przemysła Ottokara I był Wacław I, król czeski od 1230r. Jego bratem był Przemysł Ottokar, margrabia morawski od 1247. Połowa wieku XIII była okresem walk zbrojnych i dyplomatycznych o tereny austriackie. W r.1251 Wacław I doprowadził do wyboru Przemysła Ottokara na władcę Austrii. Po śmierci ojca w 1253 Przemysł został królem Czech jako Przemysł Ottokar II. Jako sojusznik zakonu krzyżackiego brał udział w latach 1254-1255 w krucjatach w Prusach. Wówczas to na jego cześć został założony zamek nazwany Królewcem. Nowy władca Czech – Przemysł Ottokar II opanował księstwa Austrii, Styrii i Karyntii. Za jego panowania podporządkowana została również część Śląska. Ważną postacią dla tego okresu na Morawach był Bruno z Schauenburga, biskup ołomuniecki, radca królów czeskich, reformator kościoła i gospodarki na Morawach (wyraźny ślad po nim znajdziemy w Kromierzyżu, gdzie zbudował gród wczesnogotycki, w r. 1266 założył wielkie piwnice win, które służą swemu celowi do dnia dzisiejszego jako Arcybiskupie piwnice win). Przemysł Ottokar próbował zdobyć koronę niemiecką, jednakże królem niemieckim został wybrany Rudolf Habsburg. To prowadziło do decydującego starcia obu królów.

Rok 1278 stał się przełomowym nie tylko dla Moraw, ale całego obszaru Europy środkowej. Dnia 26 sierpnia nedaleko wioski Dürnkrut leżącej dziś na terenie Austrii, ok. 30km na płd. od miasta Břeclav, odegrała się jedna z największych bitew średniowiecza, tzw. Bitwa pod Suchymi Krutami albo też Bitwa na Morawskim Polu. Starły się w niej wojska króla niemieckiego Rudolfa I Habsburga i pretendenta do tronu cesarskiego, czeskiego króla Przemysła Ottokara II. Ottokar poniósł klęskę i zginął w czasie bitwy. Efektem klęski było umocnienie domu Habsburgów, którzy przejęli zagarniętą przez Przemyślidów schedę po wygasłej dynastii Babenbergów: Austrię, Styrię i Karyntię. W bitwie po stronie czeskiej wystąpili książęta śląscy. Oddziały Ślązaków stanowiły 1/3 wojsk Ottokara. Król Rudolf Habsburg szybko zapanował nad Morawami, rozdziela Morawy na dwie części – zachodnią zarządzał biskup bazylejski Henryk, wschodnią biskup ołomuniecki Bruno z Schauenburga, który aż do swej śmierci w r.1281 był zarządcą praktycznie całych Moraw z bardzo pozytywnymi wynikami, zwłaszcza na polu gospodarczym.

W r. 1283 władze nad Morawami przejął król czeski Wacław II (od roku 1300 także król polski)

W r.1298 po raz pierwszy znajdujemy wzmiankę o morawskim hetmanie ziemskim, który był namiestnikiem króla. Stopniowo hetman ziemski skupia w swe ręce ogół zarządzania, włącznie finansowego, wojskowego – hetman ziemski trzyma w swych rękach większość kompetencji królewskich, wybierany jest przez wysoką szlachtę morawską, stopniowo dochodzi do tego, że Morawy w znacznym stopniu uniezależniają się od władzy centralnej bez względu na panującego i stany czeskie. W r.1306 zostaje w Ołomuńcu zamordowany czeski król (od r. 1305 także król polski) i morawski margrabia Wacław III. Z jego śmiercią wygasa panująca w Czechach dynastia Przemyślidów.

Morawy za Luksemburgów

Po r. 1306 nastaje w Czechach i na Morawach anarchia polityczna. Dopiero rok 1310 przyniósł rozwiązanie i częściowe uspokojenie w postaci małżeństwa zawartego pomiędzy ostatnią Przemyślidką, córką króla Wacława II Elżbietą (Eliška Přemyslovna) a synem Henryka VII Luksemburskiego, króla i cesarza rzymskiego, Janem Luksemburskim. Nowy król Jan niewiele interesuje się sytuacją na Morawach, faktyczną władzę posiada w swych rękach morawski hetman ziemski. Podczas jednej z swych nielicznych podróży na Morawy wydaje jednak w Brnie w r. 1311 tzw. Wielką kartę swobód, która gwarantuje margrabstwu morawskiemu równorzędną pozycję z Czechami w ramach królewstwa czeskiego, szlachta morawska ma zapewnione te same przywileje co szlachta czeska, urzędy królewskie na Morawach będą priorytetowo przydzielane szlachcie morawskiej. Oba kraje związane są osobą wspólnego panującego i mają obowiązek wspólnej obrony. Wielka karta swobód stała się jednym z filarów morawskiej ustawy średniowiecznej. Długotrwała nieobecność króla Jana przyczyniała się jednak do naruszania struktur państwa i narastania samowoli hetmana ziemskiego Jindřicha z Lipé. Pod naciskiem szlachty król Jan wysyła do Czech swego pierworodnego syna Wacława-Karola (Václav-Karel), który staje się m.in. margrabią morawskim w r.1334 a po śmierci króla Jana w roku 1346 w bitwie pod Crécy również królem czeskim jako Karol IV (od r.1355 koronowany na cesarza rzymskiego).

Karol IV zasłynął swoją skutecznością w rządzeniu nie tylko Czechami, ale został także rzeczywistym władcą i gospodarzem Moraw. Założeniem w r. 1344 arcybiskupstwa praskiego staje się biskupstwo ołomunieckie podporządkowane tej instytucji a nie jak dotąd arcybiskupstwu z siedzibą w niemieckiej Moguncji. Król rozpoczyna umacnianie granicy południowej Moraw formą linii grodów królewskich, co ma chronić granicę południową od najazdów austriackich Habsburgów. Reguluje też swymi ustawami z r.1348 pozycję Moraw. Te są wprawdzie uważane za integralną część królewstwa czeskiego (od r.1253 był król czeski zarazem margrabią morawskim), jednak dochodziło do sytuacji, kiedy to rzymsko-niemieccy królowie kilkakrotnie udzielali panującemu Morawy jako ich lenno. Odtąd Morawy stają się wyłącznie lennem czeskich królów, rozdzielone są na trzy części: biskupstwo ołomunieckie, margabstwo morawskie i księstwo opawskie.

 

Powrót do strony głównej